jongerenvoorstelling

“Snuffelen aan elkaar is het fundament van samenleven.”

“Als twee honden elkaar ontmoeten, gaan ze meteen aan elkaar snuffelen”, spreekt intercultureel jeugdpsychiater Glenn Helberg op 14 december 2020 de jonge schrijvers van FOK ME HOKJE toe voor aanvang van de allereerste doorloop voor publiek. “Honden voelen een brandende nieuwsgierigheid naar de ander. Daar kunnen wij van leren. De angst voor de ander – als er nog niets aan de hand is, als iemand gewoon voorbij loopt – die zit bij jezelf. Wees nieuwsgierig: snuffelen aan elkaar is het fundament van samenleven.”

Een gewichtige aftrap van de avond, waar alle aanwezigen lang naar uit hebben gekeken. Studio 52nd begeleidde dit jaar zestien jongeren bij het schrijven van hun eerste toneeltekst. Ze bezochten de expositie What a genderful world in het Tropenmuseum. Ook kregen ze workshops van Jens van Tricht (Emancipator) en Glenn Helberg. Begeleid door een schrijfbuddy zetten de jongeren hun perspectief op papier en overhandigden die aan het artistieke team van Studio 52nd. En toen was het afwachten geblazen.

Fast forward een paar maanden en het is 14 december, 18.30. Minuten voor de nieuwe lockdown ingaat. Maar ook de dag van de eerste en voorlopig laatste presentatie met publiek voor acteurs Dio, Smita en Diederik. Twee weken repeteerden ze bijna non-stop met regisseur Gable en choreograaf Winston om de teksten tot leven te kunnen wekken voor de schrijvers. De avond voelt voor iedereen als een laatste kans om de verschillende schrijvers – waarvan enkele elkaar nog niet eerder spraken – nog even aan elkaar te laten “snuffelen”.

“Hoe weet je dat je man bent?”

Intercultureel jeugdpsychiater Glenn Helberg leidt de voorstelling in met een voorstelrondje. De schrijversgroep mag aangeven welke dingen ze nooit meer willen horen, de hokjes waar ze niet meer in geplaatst willen worden. “De eerste hokjes waar we vanaf moeten, zijn de hokjes ‘raar’ en ‘normaal’”, begint de jonge schrijver Cas*. “Als iets minder vaak voorkomt, betekent dat niet dat iemand daardoor minder normaal is.”

Schrijver Liam wil nooit meer horen dat hij in de war is of dat hij door een transgender-fase gaat. “Jij wordt niet geloofd?”, vraagt Glenn. “Nee, niet altijd”. Waarop een andere schrijver reageert: “En dan nog. Waarom wordt het idee van een fase per definitie gebracht als iets negatiefs? Als je niet altijd 100 procent snapt waar je doorheen gaat of hoe je je voelt, heb je dan ‘verloren’? We moeten fases niet als een fout ding bestempelen.”

 

 

Glenn inventariseert wat deze jongeren zeggen of doen als dit gebeurt. “Ik kies dan liever een andere gesprekspartner”, antwoordt Liam, “dan weet ik echt niets te zeggen.” “Toen mijn vader mij vroeg hoe ik wist dat ik man was, kaatste ik het terug. Ik vroeg hem hoe hij het van zichzelf wist”, tipt schrijver Kamal, “daar had mijn vader zelf eigenlijk ook nog nooit over nagedacht.” Waarderend vragen Glenn en de anderen zich af hoe vaders zouden reageren op de suggestie dat ook zij misschien in een cis-fase zouden zitten.

Paspoortgegevens

Er zijn ook andere hokjes die mogen verdwijnen. “Kutmarokkaan”, noemt Amon. “Ik kom niet eens uit Marokko, maar uit Egypte.” “Ik wil helemaal niet in een hokje”, reageert schrijver Sadina. “Mensen hebben blijkbaar informatie nodig over of ik Nederlands-Ghanees ben, vrouw, 20 jaar. Die paspoortgegevens – dat bén ik niet. Ik voel mij niet Nederlands of Ghanees – ik voel mij mezelf. Ik voel… mijn emoties.” Hokjes lijken gemakkelijke oplossingen om mensen niet écht te leren kennen, niet verder te kijken, realiseren de jongeren zich.

Een leerzame voorstelling

Tijd voor de voorstelling. Er klinkt veel gelach, en luid applaus. Als de teksten over hoe het is om het verkeerde lijf te hebben voorbij komen, kruipen de drie auteurs dicht tegen elkaar aan. Een energieke, beweeglijke choreografie met een innige verstrengeling oogst bewondering van de jongeren. “Dat jullie ook zo soepel weer úit de knoop kwamen, wat knap!” Maar de bewondering is wederzijds: kostuumontwerper Kevin vertelt ontroerd hoe dankbaar zij zijn dat de jongeren op deze manier hun verhaal kunnen vertellen.

Wel vrezen sommige schrijvers dat de voorstelling misschien provocerend zal zijn voor mensen die zich niet durven openstellen voor genderdiversiteit en seksuele diversiteit. Die angst wordt gedeeltelijk gerelativeerd door andere schrijvers: “Voor mij was de voorstelling heel leerzaam”, geeft schrijver Mo aan. “Ik heb een hoop nieuwe termen geleerd. De meeste mensen uit mijn omgeving komen niet zo snel in contact met mensen met een andere seksuele oriëntatie of genderidentiteit. We praten er niet over, en er is veel onwetendheid”, zegt hij, “Het zou goed zijn als we ons er meer in gaan verdiepen. Dat kan met een voorstelling als deze.”

Door de vriendelijke woorden van Mo komen de jonge schrijvers tot een realisatie. Cas: “Wij hebben ook vooroordelen. Er is veel strijd tussen hetero’s en LHBT’s. Het is ergens gebotst, waardoor het twee groepen werden”, denkt hij. “Ik trek ook een muur op bij de klasgenoten van wie ik vrees dat ze me niet zullen begrijpen. We veroordelen elkaar en sluiten elkaar buiten.”

“Gewoon hetero”

Als afsluiting biedt Amon, die door Mo werd meegenomen naar de doorloop, graag nog zijn excuses aan: “Ik stelde me vanavond voor als ‘gewoon hetero’, maar na het zien van de voorstelling begrijp ik dat daar niets gewoon aan is.” Een enorm applaus weerklinkt, vol waardering van Glenn en de queer en trans jongeren, dat hij verlegen in ontvangst neemt. Glenn vertrekt al snel met een gerust hart naar huis. De jonge schrijvers blijven echter nog lang nasnuffelen aan elkaar.

*de namen van de schrijvers zijn in dit artikel gefingeerd

“Ik zeg wel dat ik het raar vind, maar ik bedoel nieuw.”

“Op school, in het restaurant, in het theater: overal zijn aparte toiletten voor jongens en voor meisjes. Maar denk even mee. Stel, je bent een trans persoon. Naar welk toilet moet je dan?” Over deze vraag van de gids van What a genderful world moeten onze jongeren even nadenken. Want wat betekent het eigenlijk om trans te zijn?

Vier jongeren uit Oost vormen de tweede groep schrijvers van onze nieuwe voorstelling FOK ME HOKJE. Naast de jongeren die aangesloten zijn bij het GSA Netwerk – de Gender en Sexuality Alliance – gaan ook cisgender jongeren uit Amsterdam Oost input leveren voor de theaterteksten. Want ja, ook zij vallen in hokjes en dealen met verwachtingen rond man of vrouw zijn.

Er valt veel te giechelen bij de tentoonstelling – er is een bad vol borsten! – maar de jongeren zijn onder de indruk. Dat kunstenares Arvida Byström met de dood werd bedreigd vanwege haar ongeschoren benen in een Adidas commercial – dat vinden de jongens echt niet kunnen. Mensen mogen hun eigen keuzes toch zeker wel maken? De jonge vrouw Harnaam Kaur, een fotomodel met een baard, krijgt bijzondere aandacht. “Zoiets heb ik gewoon nog nooit gezien,” legt een van hen uit, “Ik zeg misschien wel dat ik het raar vind, maar ik bedoel nieuw.” Hij vindt ze ook moedig, deze vrouwen.

Op de vraag van de gids over toiletbezoek, is het geslachtsdeel bepalend vinden de jonge schrijvers “Mannen maken er altijd een rotzooi van. Ik denk niet dat meisjes erop zitten te wachten dat er ineens een jongen van hun toilet gebruik maakt.” Maar hoe zit dat voor iemand die als jongen is geboren, maar zich een meisje voelt? Later volgt een vraag over religie. Niet alleen op toiletten, ook in kloosters en moskeeën zijn speciale plaatsen voor mannen en vrouwen aangewezen. Dat iemand die tussen de categorieën in valt geen plek heeft om te bidden, daar schrikken de jongeren van.

Zo daagt de tentoonstelling ons binaire denken uit. Een vraag waarom meiden voor hun selfies zich zo dun mogelijk, en jongens zich juist zo breed mogelijk maken, zorgt voor discussie. En rokken bijvoorbeeld, echt iets voor meiden, toch? Maar als je er even over nadenkt zijn er ook rok-achtige kledingstukken voor mannen. De Schotse Quilt en de Indiase Sarong, bijvoorbeeld. De djellaba echter niet. “Nee,” benadrukken de jongens. “Dat is niet zoals een jurk of een rok. Dat is echt voor mannen.”

Glenn Helberg begeleidde na de rondleiding gesprekken tussen vier jongeren uit Amsterdam Oost en Gable Roelofsen en Diederik Kreike (regisseur en acteur FOK ME HOKJE). Toen ze zich voorstelden als homoseksueel en Diederik als non-binair leidde dat tot verraste, warme reacties:

“Toen Diederik en Gable binnenkwamen had ik niks door. Je kan het niet zo zien of zo. Dat iemand homoseksueel of non-binair is. Toen jullie het zeiden, dacht ik: we hadden een leuk gesprek, we zijn allemaal gewoon mensen. Ja, wat is het nut dan van al die haat?” 

Komend weekend ontmoeten de twee schrijversgroepen elkaar, bij de eerste presentatie van de voorstellingsteksten. Glenn begeleidt ook deze ontmoeting. 

”Ik wil nooit meer horen dat ik de enige ben”

In de Turkse taal bestaan de woorden hij en zij niet. Wat als mannelijk en vrouwelijk wordt gezien is grotendeels cultureel bepaald en in veel culturen zoals de Mexicaanse, Indiase en die van de Native Americans bestaat er een derde gender. Deze inzichten staan centraal in de tentoonstelling “What a genderful world” van het Tropenmuseum. Tijdens het schrijfweekend van onze nieuwe voorstelling FOK ME HOKJE bezochten negen jonge schrijvers en negen schrijfbuddy’s de tentoonstelling en lieten zich inspireren. 

In de tentoonstelling werd gender vanuit verschillende culturele perspectieven belicht. Pre-koloniale culturele tradities, maar ook voorbeelden uit de hedendaagse popcultuur. Het was voor de jonge schrijvers een bevestiging dat hun ‘anders’ zijn al eeuwenlang eigenlijk volkomen normaal is. “Ik wil nooit meer horen dat ik de enige ben. Dat ze speciaal voor mij iets anders doen dan normaal“ vertelde een deelnemer van het schrijfweekend aan de groep.

Kevin ontdekte voor het eerst de effecten die het kolonialisme heeft gehad op gender en seksualiteit, maar dat wisten sommige jonge schrijvers al lang. “Voor ik uit de kast kwam heb ik veel onderzoek gedaan naar gender en seksualiteit binnen de Indiase cultuur. Zo kwam ik erachter dat transgenders heel lang normaal en geaccepteerd waren. Tot de komst van de Britten,” vertelde een van hen aan Kevin.

In India, Pakistan en Bangladesh bestaat een officieel erkend derde geslacht: de Hijra. Tijdens de kolonisatie maakten de Britten van Hijras een symbool voor zonde, vuiligheid en ziektes. Dat leidde ertoe dat iedereen die niet in het strakke man-vrouw plaatje paste, werd vervolgd. Kijkend naar een portret van een Hijra vroeg een van de schrijvers zich af: “Waarom denken we in het westen dat we altijd gelijk hebben?”

Goed doordrongen van de manieren waarop het anders kan, konden ze geïnspireerd aan de slag. Ze schreven met de acteurs en schrijfbuddy’s o.a over hun coming-out verhaal, hoe hun ideale feestje eruit ziet, hoe de wereld om hen heen op hun identiteit reageert en wat ze niet meer willen horen. De komende maanden verwerken Gable, Dioniso, Smita en Diederik de teksten die dit weekend zijn geschreven in de voorstelling FOK ME HOKJE.

Gender en seksuele diversiteit zijn geen nieuwe uitvindingen, maar zo oud als de mensheid zelf. De hoogste tijd dus om wat normaal is, ook normaal te maken.